انـــــدیشه دیگر

آذر
کیوان :
حکیمی و
عالمی ایرانی از سرزمین فارس که در قرن یازدهم هجری حیات داشته است .

آذرباد : یکی از موبدان و
دانشمندان ایرانی در زمان اردشیر بابکان.

آرتاخه : دوره هخامنشی (زمان
خشایار شاه) مهندس و سازنده کانال آتوس.

ابن خلکان :
شمس الدین
ابوالعباس احمد بن خلکان از سلاله برمکیان از دانشمندان قرن نهم است .

ابن سینا ( پور
سینا ): ( 370
– 428 ) حجة الحق شیخ الرئیس شرف الملک ابو علی حسین بن عبدالله سینا از بزرگترین
حکما و فلاسفه و از ستاره های در خشان علم و ادب بشمار می آید در افشنه نزدیک
بخارای ایران
در خراسان بزرگ متولد شد و در آنجا به کسب علم
پرداخت.او تحصیلات مقدماتی از جمله ادبیات- قرآن- فقه و حساب نزد پدر آموخت و برای فرا گرفتن
منطق و هندسه و نجوم نزد ابو عبداللّه ناتلی رفت در 14 سالگی کتاب لغت برای
اعراب نوشت او در سن 18سالگی به طبابت پرداخت.وی پس از درمان کردن نوح بن منصور سامانی
به
دربار او
راه یافت. دعوت
محمود غزنوی را برای رفتن به دربار رد کرد و از خوارزم به دیلم رفت و در آنجا مجدالدوله
دیلمی را که به بیماری مالیخولیا مبتلا شده بود او را درمان کرد.او در همدان مقام
وزارت شمس الدوله را به دست آورد و در همدان در
گذشت
و در علوم
فلسفه و نجوم و طب و ریاضی و منطق احاطه داشت کتابهای او از 120 جلد تجاوز می کند
از جمله مهمترین آنها :کتاب شفا در منطق و فلسفه و کتاب قانون دوره کامل طب – دانش
نامه علائی در فلسفه – کتاب المعاد – مباحثات – حکمت شرقیه – حکمت عرشه – رساله قضا
و قدر – رساله عشق – رساله کیمیا . گذری بر زندگی ابن
سینا

ابن مقفع :
( 143 – 107 )
عبدالله بن مقفع مترجم کتاب معروف کلیله و دمنه از پهلوی به عربی در اصل روزبه نام
داشت و پس از مسلمان شدن عبدالله لقب گرفت و سرانجام به امر خلیفه کشته شد
.

ابوریحان
بیرونی : (351-427 خورشیدی) محمد بن احمد بن ریحان
بیرونی ایرانی نژاد زاده خوارزم، ریاضیدان،زمین شناس، جغرافیدان،جهانگرد،
فیلسوف،و نظریه پرداز در علوم طبیعی ودانشمند علوم تجربی . یکی از برجسته ترین
دانشمندان ایران که به هویت ملی کشورش بسیار پایبند بود . کتاب آثارالباقیه
بیرونی یکی از برجسته ترین اسناد تاریخی ایران باستان است التفهیم و تحقیق مال الهند
از آثار دیگر اوست . گذری بر زندگی ابوریحان بیرونی

ابو الرضا
عباس بوزجانی : (
388 / 387 -
329 ه)(998/997-940م) زاده بوزجان در حوالی نیشابور ، ریاضیدان، هندسه
دان، مهندس، ستاره شناس و نظری پرداز در نجوم

ابوالعباس
احمد بن محمد بن کثیر فرغانی
:
اهل فرغانه
در ماوراء النهر (ورا رود ).در زمان مامون برآمد - ستاره شناس و
نظریه پرداز نجومی .

ابو الفتح
اصفهانی : ریاضیدان سده چهارم هجری.

ابوبکر حسن
بن خصیب : در اواخر سده
نهم
میلادی (
سوم هجری ) بر آمد . ستاره شناس مشهور ایرانی .

ابوبکر علی
بن محمد خراسانی
:
شیمیدان
ایرانی که بقول ابن ندیم و بگفته کیمیاگران به کیمیا دست
یافت.

ابوبکر
محمدبن حسن حاسب کرجی : ( مرگ در 420 - 421 هجری 1030/1029 م)
ریاضیدان ایرانی صاحب کتاب نسوی نامه.

ابو جعفر
خازن : زاده خراسان( مرگ در350 -360 ه 961/ 971 م) ریاضی دان
و ستاره شناس.

ابو سعید
احمد سنجری ) : 415 – 340 ه)(1024-951م)
ریاضی دان.

ابوسهل فضل
بن نوبخت : (مرگ در 816-815 م /
201-200 ه)از خاندان نوبختی ستاره شناس و کتابدار هارون الرشید .

ابو سهل ویجی
بن رستم کوهی : ( سده چهارم هجری) اهل
طبرستان ، ریاضی دان،مهندس، ستاره شناس. وی رهبر ستاره شناسان در رصد
خانه ای بود که شرف الدوله دیلمی ساخته بود.

ابو جعفر محمد بن
موسی خوارزمی : یکی از دانشمندان بزرگ ایرانی که
*منجم*ریاضیدان*و جغرافیدان*که در سال ۱۸۵(ه.ق)در نزدیکی بغداد به
دنیا آمد.او بزرگترین عالم زمان و عصر خویش بود.اجدادش اهل خوارزم بودند امّا به
احتمال زیاد خودش از اهالی قطربولی منطقه ای نزدیک بغداد بود.او در زمینه ریاضیات و
نجوم مهارت بسزایی داشت.او اولین ریاضیدان دوره اسلامی است که آثارش به دست ما
رسیده.وی در زمان خلافت ماُمون عضو"دارالحکمه"که گروهی از دانشمندان در بغدا به
سرپرستی مامون قرار داشتند شد و مورد توجه خلیفه وقت بود.او کتاب جبر و مقابله خود
را که درباره ریاضیات مقدماتی است و اولین کتاب جبر است که به عربی نوشته شده
است.آن را به مامون تقدیم کرد.کتابهای او در زمینه*جبر*حساب*نجوم*که به زبان عربی
نوشته شد هم در کشورهای اسلامی و هم در کشورهای اروپائی تاثیر بسزایی داشت.کتابهای
دیگر او که درباره ارقام هندی است بعد از آنکه در قرن ۱۲ به زبان لاتینی منتشر شد
تاثیر خاصی بر روی اروپائیان گذارد و نام خوارزمی مرادف با هر کتابی که درباره حساب
جدید بود قرار گرفت و از همین جا اصطلاح الگوریتم به معنای قاعده محاسبه رواج
یافت.از جمله کتابهای دیگر او در زمینه ریاضی می توان مختصر من حساب الجبر و
المقابله*و کتاب الجمع و التفریق*و زیج را نام برد.وی در سال ۲۳۳(ه.ق)درگذشت...

ابو حامد
احمد بن محمد صاغانی : ( مرگ در 380ه 990 م) از مردم
صاغان مرو ، ریاضیدان- ستاره شناس، مخترع و سازنده اسطرلاب و دیگر ابزارهای
نجومی.

ابو معشر
جعفر بن محمد بن عمر بلخی : (172 – 272 ه )( 886-
786 م ) اهل بلخ در خراسان بزرگ - ستاره شناس و نظریه پرداز در نجوم .

ابو موسی
جابرین حیان : در 160 هجری قمری در کوفه
بر آمد - اهل توس ، شیمیدان و کانی شناس و ستاره
شناس بزرگ ایرانی . او با تحقیقات خود پیشرفتهای در علوم به وجود آورد.دوره زندگی جابربن
حیان همزمان با اوج عظمت و شکوه و قدرت مسلمانان بوده زمانی که هارون الرشید
خلیفه مسلمانان بود و از علم و دانش حمایت می کرده است جابر با امام صادق
رابطه داشته و از اصحاب امام جعفرصادق بوده است.وی از حمایت برمکیان برخوردار بود امّا
هنگامیکه جعفربرمکی به دستور خلیفه کشته شد ماندن در بغداد را صلاح ندانست و
فراری شد و به زادگاهش بازگشت.در آنجا در تنهایی و انزوا به کارهای علمی و تحقیقی
پرداخت تا سرانجام از جانب مامون عباسی مورد احترام و حمایت قرار گرفت.در دایرهَ
المعارف بریتانیکا ذکر شده که جابربن حیان علوم پنهانی را از امام
صادق یاد گرفت.وی راجع به اسطرلاب مطالبی را نوشته است.از کارهای مهمی که
جابر در زمینه علم کیمیا انجام داده آن است که اصل عناصر یونانی را تغییر داده و
اظهار کرده است که از آن عناصر تنها دو جوهر به نام گوگرد و زیبق به وجود می
آید.آزمایشگاه شیمی جابر تا دو قرن از دید مردم پنهان بود تا اینکه زمانی که می
خواستند در شهر کوفه در نزدیکی دروازه دمشق بنایی بسازند آزمایشگاه وی را کشف
کردند.جابر بیشتر عمر خود را در آزمایشگاه بسر برد وی در آنجا به تجزیه و ترکیب مواد گونان می
پرداخت با توجه به به همین مسئله می توان او را از اولین دانشمندان اسلامی که علم
شیمی را بر پایه آزمایش و تحقیق بنا کردند نام برد.وی در زمینه رنگها تحقیقات و
کشفیات جالبی ارائه نموده است.حدس زده اند که وی به خاصیت رادیواکتیو هم پی برده
است.وی روشهایی را برای استخراج و تصفیه فلزات مطرح کرده است.جابر اعتقاد داشت که تبدیل
عنصری به عنصرس دیگر از راه وساطت جوهری اسرار آمیز صورت می گیرد او و شاگردانش
این جوهر اسرارآمیز را اکسیر نام نهادند.جابر به خوبی از تهیه و ساختن سفیداب سرب
آگاه بوده است.ابن الندیم در کتاب الفهرست به بیش ۳۵ کتاب او اشاره می کند که
از مشهورترین آنها میتوان به این کتابها اشاره کرد:*کتاب الزیبق*کتاب الرکن*کتاب
الاحجار*کتاب القمر*کتاب واحدالاول.

ابو منصور
موفق : (سده چهارم هجری) شیمی دان و دانشمند و علم
مواد.

ابو نصر
اسمعیل بن حماد جوهری :
( مرگ در 393ه 1002م) زاده
فاراب و مقیم نیشابور. لغت نویس و مبتکراندیشه های پرواز.

ابو نصر محمد
بن عبدالله(کلو اذانی :
( از دودمان اردشیر بابک
کلواذانی(تولدش پیش از سال سیصد هجری) از جمله ریاضی
دانان.

ابو نصر محمد
فارابی : فیزیکدان،موسیقی شناس و فیلسوف ایرانی :

اخوان
الصفا : گروه از مهندسان و دانشمندان و فیلسوفان که
در سده دهم میلادی( سده چهارم هجری) بر آمدند. بعضی از اعضای این گروه مخفی مثل
ابو سلیمان محمد بن بشیر بستی مقدسی، ابو الحسین علی بن هارون زنجانی و محمد بن
احمد نهرجوری ایرانی بوده اند آنان دایره المعارفی شامل کلیه شعب معرفت پدید
آوردند.

استانس : دوره هخامنشی شیمیدان و
استاد دموکریتوس
استخری(اصطخری ) : وی را نیزابن ندیم
از
محاسبان
ومهندسان بشمار آورده است از جغرافی دانان نامداری
مشرق زمین .

اسکیلاس : دوره هخامنشی (زمان حکومت
داریوش از سال 486- 521 ق.م.) دریا نورد و مکتشف و مهندس سازنده قنات.
اصفهانی - محمد
حافظ : ( نتیجه الدوله) سده دهم
هجری ، مولف رساله هایی در انواع دستگاههای
مکانیکی.

احمدبن سهل
بلخی: (
934 م/323ه)
زاده شاستیان بلخ ،ریاضیدان وجغرافی دان.

احمد بن
داوود دینوری
:
(200/ 210 تا 282 ه 825 - 815 تا 895 م )
در دینور اصفهان بر آمد . ستاره شناس ، مورخ ، ریاضی دان ، گیاه شناس و لغت
نویس.

احمد بن محمد
نهاوندی :
(مرگ در
835 تا 845 م / 221 تا 231 ه) در جندی شاپور بر آمد - ستاره شناس م مؤلف
زیج.

احمد معماری
لاهوری و برادرش استاد حمید لاهوری : سده یازدهم هجری معماران
ایرانی سازنده تاج محل در هندوستان.
اعتصام الملک :
(1253 – 1316 )
یوسف اعتصامی ، اعتصام الملک فرزند میرزا ابراهیم مستوفی در حکمت و منطق و کلام دست
داشت او پدر پروین اعتصامی است .

المظفر :( سده ششم هجری) اهل توس
،مخترع گونه ای از اسطرلاب خطی.

بدیع
اسطرلابی : (
مرگ در
بغداد در 1139 -1140 م) اهل اصفهان- ستاره شناس و سازنده اسطرلاب.

برانوش : دوره ساسانی-
سازنده شادروان شوشتر.
برزویه : طبیب و
اندیشمند مخصوص انوشیروان عادل که کتاب کلیله و دمنه را از هند به ایران آورد و
به زبان پهلوی ترجمه کرد .

بلعمی :
( 329 – 363 )
ابو علی محمد فرزند ابوالفضل بلعمی وزیر امیر منصور بن نوح سامانی مترجم تاریخ طبری
از عربی به فارسی است .

بنو موسی (
محمد ، احمد و حسن
:(
سده سوم هجری - خراسانی الاصل ، مهندس مکانیک ، هندسه دان ، و ریاضی
دان
.

بوبراندا : دوره هخامنشی (زمان
خشایار شاه) مهندس .
بوذرجمهر : بزرگمهر معروف ترین و اندیشمند ترین
وزیر دربار انوشیروان دادگر که گفتگوی های خرد ورزانه او در تاریخ ایران ثبت گشته
است .

بیهقی :
( 385 – 470 )
ابئالفضل محمد بن حسین از مشهورترین مورخان فارسی زبان متولد در بیهق سبزوار و مؤلف
کتاب تاریخ مسعودی است .

بیهقی :
( 490 – 565 )
ابوالحسن علی بن ابوالقاسم زید بن محمد بیهقی معروف به ابن فندق از بزرگان و
دانشمندان قرن ششم است .

استاد ابراهیم پورداود :
فرزند حاج داود در سال 1264 شمسی در رشت متولد
گردید. در مدرسه طلاب رشت تحصیل کرد. وقتی به تهران آمد به تحصیل در رشته پزشکی
پرداخت، سپس عازم بیروت و پاریس شد و رشته حقوق را انتخاب کرد. پورداود از جوانی
اهل مطالعه و تحقیق بود. در جنگ بین الملل اول که متفقین بیطرفی ایران را نقض
کردند، روزنامه ( رستاخیز ) را دایر کرد و بر ضد اشغالگران مقالاتی نوشت. و سپس از
بغداد عازم استانبول و هند شد و به مطالعه کتب قدیمی پرداخت و دربارهً ( اوستا ) و
مزدیستا بررسی عمیقی کرد و کتابی به نام ( خرمشاه ) نوشت و اطلاعاتی در دسترس
پژوهندگان قرار داد. استاد پورداود درباره تمدن ایران باستان در اروپا مطالعه کرد و
به دعوت ( تاگور ) فیلسوف معروف هندی به استادی دانشگاه در هندوستان اشتغال یافت.
سرانجام بر حسب دعوت دانشگاه تهران به ایران آمد و در دانشگاه به تدریس پرداخت.
استاد پورداود که مدت 30 سال در خارج از کشور اقامت داشت نتیجه بررسی ها و مطالعات
خود را در چند جلد کتاب تنظیم نموده و سمت هایی از قبیل رئیس انجمن باستان شناسی -
رئیس هیئت نمایندگی ایران در کنگره خاور شناسان در مسکو و عضویت آکادمی جهانی و هنر
و ... را بر عهده داشت. استاد پورداود در 26 آبان 1347 در سن 83 سالگی در تهران
درگذشت و طبق وصیت او جسدش را به آرامگاه خانوادگی اش در رشت منتقل نموده و مدفون
ساختند . پورداود با تمام علم و دانشی که داشت می گفت : یکی از فرزندان کوچک ایرانم
و بسیار برایم دشوار است که از خود چیزی بنویسم. برخی از کتابهای ماندگار استاد
پورداوود : فرهنگ ایران باستان - گات ها - خرمشاه - سوشیانس - فرهنگ ایران باستان
- آناهیتا - هرمزد نامه - یسن ها - ویسپرد - خرده اوستا - ایرانشاه و . . .

جاماسب : مردی دانا - خردمند و
فیلسوفی بزرگ که گفته اند داماد زرتشت اسپیتمان
بوده و نیز وزیر گشتاسب شاه . وی در آذربایجان زاده شد و خدمات بسیاری به ایران و
ایرانی نمود.